پیوند قرنیه

قرنیه به لایه شفاف جلوی چشم گفته می شود که درست مقابل عنبیه (قسمت رنگی چشم) قرار دارد. رنگ چشم ها هم وابسته به عنبیه است که از فردی به فرد دیگر متفاوت می باشد اما قرنیه مانند پنجره ای کاملاً شفاف است که به نور اجازه می دهد وارد چشم شود. وظیفه دیگر و مهم قرنیه این است که مسیر نور را طوری تغییر دهد که تصاویر اشیاء دور و نزدیک روی پرده شبکیه متمرکز شوند. پیوند قرنیه یا «کراتوپلاستی» عملی است که طی آن قرنیه ای که دچار صدمه شده با قرنیه شفاف تعویض می شود.

پیوند غشایی قرنیه

1. داشتن ورم قرنیه پس از جراحی آب مروارید
2. ابتلا به بیماری قوز قرنیه (کراتوکونوس)
3. وجود کدورت یا لک قرنیه (که معمولاً به دلیل عفونت مکرر تبخال چشمی یا عفونت های میکروبی ایجاد می شود.)
4. سوختگی شیمیایی قرنیه
5. بیماری های ارثی که باعث ایجاد کدورت یا ورم قرنیه می شوند.

بلافاصله پس از انجام عمل پیوند قرنیه، چشم شدیداً به ضربه حساس است و حتی با ضربه های خفیف ممکن است دچار آسیب جدی شود. بنابراین توجه به دستورات پزشک و مراقبت های بعد از عمل پیوند قرنیه بسیار مهم است. به این منظور در هفته های اول پس از پیوند قرنیه حتماً باید از محافظ پلاستیکی (شیلد) استفاده شود تا هیچ ضربه ای (حتی خفیف) به چشم آسیب نرساند. همچنین در این مدت فردی که عمل پیوند قرنیه انجام داده باید از خم شدن، زور زدن، برداشتن اشیاء سنگین و خم کردن سر به جلو خودداری کند. در صورتی که فرد مجبور شود چیزی را از روی زمین بردارد نباید از کمر خم شود، بلکه باید زانوها را خم کند و سر را صاف نگه دارد. در صورت شستشوی سر هم باید کاملاً دقت کند که آب و شامپو وارد چشم نشود. تنها فعالیت ورزشی مجاز در این دوره پیاده روی سبک است. همچنین در این مدت باید از مالیدن و خاراندن چشم نیز پرهیز شود.
نکته: اگر فردی که عمل پیوند قرنیه انجام داده، شغل اداری (پشت میز نشینی) دارد، پس از دو هفته می تواند به محل کار برگردد، اما در صورتی که شغل وی به فعالیت بدنی نیاز دارد برای بازگشت به کار، حداقل باید 6 هفته استراحت کند.

نتیجه عمل پیوند قرنیه تا حد زیادی به بیماری اولیه ای بستگی دارد که پیوند قرنیه به دلیل بروز آن انجام گرفته است.
در افرادی که به علت قوز قرنیه، لکه های غیر عفونی قرنیه یا ورم خفیف قرنیه تحت عمل جراحی قرار می گیرند میزان موفقیت عمل بسیار خوب و در حدود 90درصد است. اگر پیوند قرنیه به علت لکه های ناشی از تبخال یا ورم قرنیه شدید انجام بگیرد نیز میزان موفقیت عمل بیش از 80درصد می باشد. در موارد اورژانسی که پیوند قرنیه برای کنترل عفونت یا ترمیم سوراخ قرنیه انجام می شود، احتمال شفاف ماندن قرنیه پیوندی کمتر از موارد پیش گفته است اما در این مواقع هم برای حفظ ساختمان چشم لازم است پیوند قرنیه انجام شود.

پیوند قرنیه یک عمل جراحی است که طی آن قسمت آسیب دیده قرنیه برداشته شده و با قرنیه جدید و سالم جایگزین می شود.
برای انجام پیوند قرنیه، جراح چشم پزشک می تواند از دو روش متداول استفاده کند:
- پیوند قرنیه تمام ضخامت: در این حالت تمام ضخامت قرنیه در منطقه آسیب دیده برداشته شده و با یک قرنیه سالم جایگزین می شود.
- پیوند قرنیه لایه ای: پیوند قرنیه از حدود 40سال قبل رواج داشته، به این شکل که قرنیه بیمار برداشته و قرنیه سالم به جای آن پیوند زده می شد. به تدریج با رشد دانش چشم پزشکی و ابداع روش های جدید، عمل پیوند قرنیه متحول شد و جراحان موفق شدند فقط قسمتی از لایه معیوب و آسیب دیده را برداشته و لایه سالم را به جای آن پیوند بزنند (برخی از بیماران این عمل را با عنوان عمل پیوند قرنیه لایه ای می شناسند).
 

- پی کِی PK: این روش در مواردی مورد استفاده قرار می گیرد که کدورت، تمام لایه های قرنیه (از قدام به خلف) را درگیر کرده باشد و طی آن تمام ضخامت قرنیه پیوند زده می شود.
- لاملار ALTK: در این عمل فقط لایه سطحی قرنیه که آسیب دیده است برداشته شده و با قسمت مشابه از قرنیه پیوندی، جایگزین می شود.
- دالْک DALK: در مواردی که بیمار اختلال گسترده در لایه های سطحی و عمقی دارد این روش به کار گرفته می شود.
- دِسِک DSAEK: زمانی که اختلال در لایه عمقی (اندوتلیوم) وجود داشته باشد، جراح از روش دِسِک استفاده می کند تا قسمت های سطحی و میانی سالم باقی بمانند. ضخامت این لایه پیوندی حدود ۹۰ تا ۱۸۰ میکرون است.
- دِمِک DMEK: دمک جدیدترین روش پیوند اندوتلیوم است که طی آن غشاء بسیار نازکی به ضخامت ۵ تا ۱۰ میکرون پیوند زده می شود. این عمل در مقایسه با دیگر روش ها تبحر بیشتری در جراحی می طلبد و از پیچیدگی بیشتری نسبت به روش های دیگر برخوردار است.

قرنیه پیوندی از چشم افرادی تهیه می شود که تمایل داشته اند پس از مرگ با اهداء قرنیه کمک کنند تا بینایی همنوعان شان حفظ شود. بدون اقدام خیرخواهانه و رضایت این افراد، جراحی پیوند قرنیه امکان پذیر نبوده و نخواهد بود.
لازم به ذکر است همه قرنیه های اهداء شده پس از این که (برای اطمینان از سالم بودن شان) بطور دقیق معاینه می شوند در بانک چشم نگهداری خواهند شد. این قرنیه ها از نظر بیماری هایی مثل ایدز و هپاتیت نیز مورد کنترل و بررسی قرار می گیرند تا این بیماری ها به فرد گیرنده پیوند سرایت نکند.
نکته: قرنیه های تایید شده به مدت 2 تا 8 روز در بانک چشم ذخیره و به افراد نیازمند پیوند ارائه می شوند و هر قرنیه سالم حداقل برای درمان 3 بیمار مورد استفاده قرار می گیرد.

از آنجا که در پیوند قرنیه، بافت، خیلی دیر جوش می خورد و پس از جوش خوردن هم هرگز استحکام قرنیه اولیه را ندارد باید نکات زیر (به عنوان بخشی از مراقبت های بعد از عمل پیوند قرنیه) رعایت شود:
1. همیشه از یک عینک آفتابی یا طبی بزرگ با شیشه مقاوم استفاده کنید تا از ضربه های اتفاقی جلوگیری کند.
2. از ورزش هایی مثل جودو، کشتی و فوتبال که در آن ها احتمال ضربه به چشم وجود دارد پرهیز کنید.
3. از فعالیت هایی که در آن ها احتمال وارد شدن ضربه وجود دارد خودداری نمایید و با کسی درگیر نشوید.
4. در موقع شنا یا انجام ورزش های عادی حتماً از عینک محافظ استفاده کنید.
نکته: عدم رعایت این نکات می تواند به قیمت از دست رفتن بینایی تمام شود.

یکی از شایع ترین عوارض پیوند قرنیه که تاثیر قابل توجهی بر سیستم بینایی دارد، ایجاد آستیگماتیسم است که معمولاً با برداشتن بخیه ها و استفاده از عینک یا لنز تماسی بهبود می یابد.
از دیگر عوارض پیوند قرنیه، رد پیوند (پس زدن پیوند) است که اگر به موقع درمان نشود موجب کدر شدن قرنیه پیوندی خواهد شد. پس زدن پیوند وقتی اتفاق می افتد که دستگاه ایمنی بدن بیمار، قرنیه پیوندی را به عنوان بافت غریبه شناسایی کرده و سعی کند آن را از بین ببرد. این حالت می تواند از دو هفته پس از پیوند شروع شود اما در اغلب موارد چند ماه بعد از پیوند قرنیه اتفاق می افتد. در صورتی که رد پیوند زود تشخیص داده شود، با استفاده مکرر از قطره های استروئیدی و گاهی استفاده از قرص های خوراکی یا تزریق دارو به اطراف چشم، کنترل خواهد شد اما در موارد خاص ممکن است عارضه رد پیوند با دارو کنترل نشود و نیاز به انجام پیوند مجدد باشد که میزان موفقیت آن کمتر از پیوند اولیه است. به همین علت توصیه می شود در صورت بروز هر یک از علائم زیر در چشمی که قرنیه پیوندی دارد حداکثر ظرف 24 ساعت به چشم پزشک مراجعه کنید:
 
1. درد
2. قرمزی شدید چشم یا اطراف قرنیه
3. حساسیت به نور
4. اشک ریزش غیر طبیعی
5. تاری دید
6. احساس جسم خارجی (که می تواند ناشی از شل یا پاره شدن بخیه ها باشد.)
سایر عوارض پیوند قرنیه چندان شایع نیستند اما به هر حال احتمال عوارضی مثل خونریزی داخل چشمی، عفونت، آب مروارید، آب سیاه، عود بیماری قبلی در قرنیه پیوندی و پارگی پرده شبکیه وجود دارد.

1. ایجاد دید بهتر در مواردی که کدورت قرنیه باعث تاری دید شده است.
2. ترمیم سوراخ قرنیه برای حفاظت از ساختمان داخلی کره چشم.
3. درمان درد چشم در مواردی که به علت بیماری یا تورم قرنیه، درد شدید وجود دارد.
4. ریشه کن کردن عفونت در مواردی که عفونت قرنیه با دارو درمان نمی شود.

برای انجام جراحی پیوند قرنیه معمولاً بیمار قبل از عمل در بیمارستان بستری می شود تا آزمایش ها و معاینات لازم انجام گیرد. بطور معمول قبل از بستری شدن بیمار در بیمارستان برای رزرو قرنیه با بانک چشم هماهنگی به عمل می آید، اما به دلایل مختلف ممکن است در روز عمل، قرنیه مناسب برای پیوند در بانک چشم موجود نباشد؛ در این صورت جراحی به روز دیگری موکول خواهد شد.
پیوند قرنیه معمولاً با بیهوشی کامل انجام می گیرد. البته اگر به علت بیماری های دیگر مثل مشکلات قلبی یا ریوی امکان بیهوشی کامل وجود نداشته باشد، فرد به کمک دارو خواب آلوده شده و چشم به صورت موضعی بی حس می شود. در این حالت نیز بیمار در حین عمل دردی احساس نمی کند.
در طول عمل، جراح با استفاده از وسایل میکروسکوپی یک قطعه مُدور از وسط قرنیه بیمار برداشته و به جای آن یک قطعه مشابه از قرنیه سالم را جایگزین می کند و آن را با بخیه های خیلی ظریف به چشم بیمار می دوزد. باید توجه داشت عمل جراحی بین یک تا دو ساعت طول می کشد و بسته به شرایط، گاهی علاوه بر پیوند قرنیه، عمل آب مروارید (کاتاراکت) یا آب سیاه (گلوکوم) نیز به صورت همزمان انجام می گیرد. پس از خاتمه عمل، چشم پانسمان می شود.

در روزهای اول پس از پیوند، معمولاً معاینات به صورت روزانه انجام می شود. پس از یکی دو هفته غالباً فاصله معاینات به 3 تا 4 روز افزایش می یابد و به تدریج فاصله معاینات طولانی تر می شود به طوری که طی 6 ماه اول پس از انجام پیوند قرنیه هر چند هفته یکبار معاینه چشم پزشکی تکرار می شود.
 پس از 6 ماه، فواصل معاینات طولانی تر شده و به 3 تا 6 ماه می رسد. در هر معاینه، چشم پزشک بیمار را از نظر میزان دید، وضعیت بخیه ها، احتمال رد پیوند و عوارض داروها مورد معاینه و بررسی قرار می دهد.
 توجه داشته باشید پس از پیوند قرنیه حتی اگر سال ها از عمل جراحی گذشته باشد در صورت بروز هر حالت غیرطبیعی مثل کاهش دید، اشک ریزش بیش از حد، درد، احساس جسم خارجی، ترس از نور یا قرمزی چشم، بیمار باید حداکثر ظرف 24 ساعت به چشم پزشک مراجعه کند.
همچنین معمولاً بعد از انجام پیوند قرنیه لازم است تا چند هفته از قطره های آنتی بیوتیک و تا چند ماه از قطره های استروئیدی که التهاب را کنترل می کند استفاده شود. ممکن است با تشخیص چشم پزشک قطره های دیگری مثل اشک مصنوعی یا قطره های پایین آورنده فشار چشم نیز تجویز شود. بعد از عمل حتماً قطره ها را طبق دستور پزشک و به صورت دقیق مصرف کنید و از قطع کردن خودسرانه داروها پرهیز نمایید. مصرف نادرست دارو می تواند باعث از بین رفتن قرنیه پیوندی و نابینایی شود.

-    پس از عمل جراحی پیوند قرنیه، چشم چه وضعیتی دارد؟
بعد از پایان عمل پیوند قرنیه وقتی فرد به هوش می آید احساس درد و ناراحتی در چشم کاملاً طبیعی است و نباید باعث نگرانی شود. روز بعد از عمل، پانسمان باز شده و چشم معاینه می شود. در این هنگام، دید کاملاً تار است اما تاری دید به تدریج بهبود پیدا می کند. بنابراین در روزها و هفته های اول پس از عمل نباید توقع دید خوب داشته باشید. درد، حساسیت و اشک ریزش چشم نیز معمولاً پس از 3 الی 4 روز بهبود می یابد. بر اساس نظر جراح چشم پزشک، یک تا دو روز پس از انجام پیوند قرنیه، فرد از بیمارستان مرخص می شود اما تا چهار هفته لازم است هر چند روز یک بار قرنیه پیوند شده توسط پزشک معاینه شود.

-    زمان جوش خوردن قرنیه و برداشتن بخیه ها چقدر است؟
بعد از انجام عمل پیوند قرنیه، دید تار است. برای به دست آوردن دید کامل، جوش خوردن کامل قرنیه و برداشتن تمام بخیه های میکروسکوپی حدود یک تا دو سال باید صبر کرد.

-    برای به دست آمدن بهترین دید در ماه های اول چه کارهایی باید انجام دهیم؟
در ماه های اول پس از پیوند ممکن است دید متغیر باشد و کم و زیاد شود. به همین دلیل ممکن است حتی استفاده از عینک طبی کمک کننده نباشد اما بعد از گذشت چند ماه استفاده از عینک طبی یا لنز تماسی سخت، به بهبود بینایی کمک خواهد کرد. در تعداد کمی از بیماران نیز لازم است روی قرنیه پیوندی، جراحی مجددی برای کم کردن آستیگمات و بهبود بینایی انجام شود.

-    علامت اصلی کدورت قرنیه چیست؟
علامت اصلی کدورت قرنیه، کاهش تدریجی بینایی است که عمل پیوند قرنیه می تواند برای بهبود بینایی کمک کننده باشد.

-    احتمال رد نشدن قرنیه پیوندی چقدر است؟
میزان موفقیت پیوند قرنیه به بیماری اولیه قرنیه بستگی دارد. به عنوان مثال در بیماران قوز قرنیه درصد موفقیت حدود 90درصد است ولی در عفونت های قرنیه یا سوختگی ها میزان موفقیت کمتر است.

-    آیا بعد از عمل پیوند قرنیه استراحت مطلق ضروری است؟
تجویز استراحت برای پیشگیری از عوارض ثانویه و جلوگیری از پس زدن قرنیه پیوندی است. اگر شغل شما اداری است پس از دو هفته می توانید به سرکار خود برگردید، اما در صورتی که شغل شما به فعالیت بدنی نیاز دارد برای بازگشت به کار حداقل باید 6 هفته استراحت کنید.

-    اهداء عضو چه تاثیری در عمل های پیوند قرنیه دارد؟
جراحی پیوند قرنیه بدون وجود هزاران فرد اهداء کننده (دهنده بافت قرنیه) و رضایت خانواده های ایشان ممکن نخواهد بود. گسترش فرهنگ اهداء عضو کمک شایانی به بیماران نیازمند قرنیه کرده است.

-    هزینه پیوند قرنیه چقدر است؟
با توجه به این که علل مختلفی برای عمل پیوند قرنیه وجود دارد و این جراحی به روش های گوناگون انجام می گیرد؛ همچنین گاهی تنها بخشی یا لایه ای از قرنیه پیوند زده می شود و گاه تمام قرنیه، هزینه پیوند قرنیه بعد از معاینه و بر اساس نوع پیوند محاسبه و به بیمار اعلام می شود.